13. Korzystanie z cudzych utworów podczas uroczystości

Art. 31 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (w brzmieniu ustalonym nowelizacją z 1 kwietnia 2004 r. a obowiązującym od 1 maja br., Dz.U. z 2004 r. Nr 91 poz.869), przy spełnieniu przepisem określonych warunków ogranicza monopol twórców, zwalniając użytkowników twórczości z obowiązku uzyskania zezwolenia na publiczne wykonywanie utworów i zapłaty wynagrodzeń autorskich podczas ceremonii religijnych i oficjalnych uroczystości państwowych.

Za ceremonie religijne uważać będziemy, zgodnie ze „Słownikiem języka polskiego” (PWN Warszawa 1988), wszystkie te formy uroczystości i obrzędów religijnych, które „przebiegają według ustalonego planu, zwykle z zachowaniem tradycyjnych, symbolicznych form.” Bez wątpienia należeć będą do nich wszelkie msze, procesje i inne od wieków ustalone tradycją lub zarządzeniem władz kościelnych oficjalne formy kultu religijnego. Nie będzie można do nich jednak zaliczyć spotkań młodzieży na Lednicy, koncertu pieśni religijnych w wykonaniu zespołu Arka Noego, obozów tzw. Oaz i tym podobnych form manifestowania wiary ale poza ustalonym ceremoniałem kościelnym.

Do oficjalnych uroczystości państwowych należeć będą wszystkie te święta, wydarzenia, obchody, które „odbywane są w sposób niecodzienny, odświętny, podniosły, odznaczający się okazałością, pełen godności, powagi” (SJP, PWN, Warszawa 1988) i uznane zostały, przeważnie przez jakieś organy państwa np. Sejm, za oficjalne, powszechne formy uczczenia czegoś lub kogoś. Należeć do nich będą m.in. wszystkie kalendarzowe święta państwowe. Na pewno jednak nie będziemy mogli do nich zaliczyć świąt i uroczystości regionalnych, świąt miast, obchodów patronów itp.

Jednakże aby korzystanie z cudzej twórczości (w tym przede wszystkim różnych utworów muzycznych) podczas wyżej wymienionych ceremonii i uroczystości odbyło się w ramach ustalonych prawem i bez konieczności zapłaty uprawnionym wynagrodzenia, ustawodawca wymaga spełnienia jednocześnie szeregu warunków.

• Pierwszym jest, aby wykonanie utworów przez artystów miało charakter publiczny, czyli dostępny dla każdego, dla nieokreślonych indywidualnie osób. W tej więc części uroczystości i ceremonii, które są przeznaczone dla ogółu, a nie jedynie dla dostojników lub VIPów.
• Po drugie, artyści wykonawcy nie mogą za swoje wykonanie utworów otrzymać wynagrodzenia.
• Po trzecie, nie może się z tymi wykonaniami bezpośrednio lub pośrednio łączyć osiąganie korzyści majątkowych przez kogokolwiek. Nie mogą to więc być imprezy, których organizatorzy pobierają od publiczności jakąkolwiek opłatę za wstęp. Nie mogą na niej zarobkować organizatorzy także z innych źródeł np. sponsoringu, z którym poza zarobkiem wiążą się także świadczenia reklamowe dla sponsorów. Również takie korzyści, które powstają ze źródeł pobocznych a wykorzystują fakt występu artystów i wykonań utworów, wyłączać będą zezwolenie z ustawy.
• Korzystający z utworów w czasie uroczystości i ceremonii sięgnąć mogą po wszystkie legalnie rozpowszechnione utwory, bez względu na formę wcześniejszego ich publicznego udostępnienia, czy to w postaci egzemplarza nut, płyt, czy w formie nadania lub wcześniejszego wykonania, publikacji w periodyku lub w Internecie. Zezwolenie nie dotyczy więc utworów, które nie miały swojej premiery lub są rozpowszechniane bez zgody autorów.

Tylko spełnienie łącznie wszystkich wymienionych wyżej warunków uprawnia do skorzystania z tej ustawowej licencji w ramach ceremonii religijnych i oficjalnych uroczystości państwowych. W przypadku niemożności dotrzymania choćby jednego z w/w warunków organizator zobowiązany będzie do uzyskania na publiczne wykonywanie utworów zezwolenia organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (Stowarzyszenie Autorów ZAiKS) lub samych uprawnionych, przed odbyciem imprezy.

Jeśliby więc chór wykonujący pieśni podczas procesji Bożego Ciała otrzymał zapłatę za swój śpiew, po stronie organizatora procesji powstałby obowiązek uzyskania zezwolenia i zapłaty wynagrodzenia autorskiego na rzecz twórców utworów, które chór wykonywał.

Podobnie rzecz by się miała, gdyby orkiestra występująca podczas capstrzyku z okazji Święta Niepodległości wzięła wynagrodzenie za swoje granie. Także wtedy, gdy bezpośredni organizator zleciłby jakiejś wyspecjalizowanej agendzie odpłatnie zorganizowanie uroczystości, choćby nie było biletów, choćby artyści wykonawcy nie otrzymali wynagrodzenia, należałoby wcześniej uzyskać zezwolenie na publiczne wykonywanie utworów i ustalić wynagrodzenie dla twórców. W powyższych przypadkach chodzi oczywiście o utwory, do których nie wygasły jeszcze autorskie prawa majątkowe (70 lat od śmierci autora, liczone pełnymi latami od roku następnego po śmierci). Utwory „martwej ręki” mogą być wykonywane bez ograniczeń.

Wypada też przypomnieć, że art.34 ustawy a także obowiązek respektowania praw osobistych twórców, wymagają ich wymienienia (np. kompozytorów) z imienia i nazwiska, a jeśli to możliwe, także źródła, z którego pochodzą wykonywane na uroczystościach utwory.

W myśl art. 100 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ograniczenie praw opisane art.31 ma odpowiednie zastosowanie także do wykonywania praw do artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów, nadań a także pierwszych wydań i wydań naukowych i krytycznych. Oznacza to, z uwzględnieniem wszystkich powyższych uwag dotyczących utworów, że jeśli publiczne korzystanie z tych dóbr podczas uroczystości i ceremonii np. poprzez odtworzenie z płyty, odbiór programu, nie będzie wiązać się z osiąganiem pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowych dla kogokolwiek, to korzystanie to jest objęte ustawowym zezwoleniem. To odtwarzanie miałoby nastąpić w trakcie przebiegu uroczystości, a nie przy okazji imprez towarzyszących np. wieczornej dyskoteki w parku miejskim.

Odtworzenie z głośników chronionej muzyki marszowej dla przechodzącej defilady z okazji Święta Niepodległości przy spełnieniu w/w warunków będzie spełniać wymagania ustawy dla zwolnienia z zapłaty honorariów na rzecz uprawnionych podmiotów z tytułu praw pokrewnych (artystów wykonawców, producentów).

Z redakcji przepisu art.31 ustawy, który wyłącza z dozwolonego użytku w nim opisanego imprezy reklamowe, promocyjne lub wyborcze, należałoby wysnuć wniosek, że jeśli któraś z wymienionych imprez (ceremonie religijne, imprezy szkolne i akademickie, oficjalne uroczystości państwowe) miałaby przybrać taki właśnie charakter, to nawet przy spełnieniu wszystkich warunków nie można by skorzystać z tej ustawowej licencji zarówno w stosunku do utworów, jak i dóbr pokrewnych.