15. Umowy o artystyczne wykonania „na żywo”

W poprzednim tekście przedstawiłem zapisy, które powinny znaleźć się w umowach rozporządzających prawami autorskimi lub pokrewnymi. Zwróciłem także uwagę, że w przypadku artystycznych wykonań, w pewnych sytuacjach, umowy będą zawierały także inne klauzule, a wiele z tych, które omówiliśmy, zostaną pominięte. Dotyczy to przede wszystkim wykonań na żywo, które nie będą utrwalane na jakimkolwiek nośniku lub transmitowane przez radio lub telewizję.

Przypominam, że w zakresie działalności muzycznej za artystów wykonawców prawo uważa wokalistów, instrumentalistów, dyrygentów oraz „inne osoby w sposób twórczy przyczyniające się do powstania wykonania”, np. kierowników chóru, orkiestry, korepetytorów i innych wpływających na kształt artystyczny wykonania. Prawną ochronę mają także ludowi artyści wykonawcy.

Zapisy umowy, przewidującej występ artysty wykonawcy „na żywo”, bez prawa dalszego korzystania z jego wykonania, przeważnie ograniczają się do wskazania repertuaru, który ma wykonać, terminu i miejsca wykonania, przewidywanych prób, wysokości wynagrodzenia i sposobu jego zapłaty. Bardzo często umowy przewidują świadczenia dodatkowe dla artysty, jak hotel i jego klasę, zwroty kosztów podróży, warunki i wyposażenie garderoby, dodatkowe posiłki podczas występu, rodzaje serwowanych napojów. Wiele umów, zwłaszcza wybitnych artystów i grup artystycznych, zawiera zapisy dotyczące warunków technicznych występu (światła, rodzaju nagłośnienia, mikrofonów, odsłuchów), instrumentów zapewnianych przez organizatora koncertu, dekoracji i wyposażenia sceny. Także dbałość o bezpieczeństwo artysty odzwierciedla się w treści umów poprzez ustalenia dotyczące ilości ochroniarzy do bezpośredniej dyspozycji artysty, sposobów, miejsc i czasu spotkań z publicznością i podpisywania autografów, dowozu artysty do sali koncertowej i jej bezpiecznego opuszczenia, rodzaju środka lokalnego transportu. Wiele klauzul dotyczy zabezpieczenia przed naruszeniem praw majątkowych do artystycznych wykonań poprzez ustanowienie zakazów utrwaleń (nagrywania) zarówno przez organizatora koncertu, jak i publiczność. Naruszenie tego zakazu wielokrotnie obłożone jest karą umowną. Umowy przewidujące możliwość utrwalenia dla celów archiwalnych, zwykle opisują precyzyjnie, w jaki sposób to utrwalenie ma się odbywać (ile kamer, mikrofonów, kto utrwala) i zakazują jednocześnie jakiegokolwiek wykorzystania nagrania bez zgody artysty lub jego pełnomocnika, menedżera. Zakazy często dotyczą także wykonywania zdjęć artyście podczas koncertu.

W umowach ustalane są często warunki reklamowania koncertu wykonawcy: sposoby wykorzystania wizerunku artysty, zapisu nazwy lub nazwiska wykonawcy (nawet wielkość i kolorystyka czcionek), ilość plakatów lub afiszy, akceptacje projektów, konferencje prasowe przed i po występie itp. Ustala się także warunki dostępu dziennikarzy (prasa, radio i telewizja) realizujących materiały informacyjne, zwłaszcza z samego koncertu, aby jego kształt artystyczny nie doznał uszczerbku: zakaz używania świateł, aparatów fotograficznych. Czasami także umowa wyznacza miejsce i czas na tzw. 3 minuty dla dziennikarzy lub krótki występ bezpośrednio przed koncertem z prawem jego dokumentowania na potrzeby informacji prasowej. Często odbywa się to podczas próby generalnej.

Te wszystkie zapisy w umowie oceniane będą z punktu widzenia kodeksu cywilnego (a nie prawa autorskiego) a ich nieprzestrzeganie rodzić będzie odpowiedzialność kontraktową.

Prawo autorskie uregulowało jednak możliwość podpisywania umów (o wykonanie i rozporządzanie prawami pokrewnymi) w imieniu wykonawców przez kierownika w przypadku zespołowych artystycznych wykonań np. orkiestry, chóru itp. Ustawa przyjęła domniemanie umocowania kierownika do reprezentacji całego zespołu a także tych części zespołowego artystycznego wykonania, które mają samodzielne znaczenie czyli partii solowych wykonywanych przez członków zespołu.

Wykonanie przez artystę wykonawcę koncertu upoważnia do wypłacenia mu wynagrodzenia z 50% kosztami uzyskania przychodu, jako że prawa do artystycznych wykonań należą do praw pokrewnych, a ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych przewiduje przy korzystaniu z praw pokrewnych przez twórców takie właśnie koszty uzyskania. Aby móc naliczyć podatek z 50% kosztami uzyskania, artysta wykonawca nie musi legitymować się dyplomem ukończenia uczelni czy szkoły artystycznej, nie musi należeć do związków twórczych lub posiadać uprawnień nadanych przez ministra czy jakąś organizację. Zgodnie z ustawą przedmiotem ochrony jest każde artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej i nie ma znaczenia jego wartość (artystyczna czy ekonomiczna), przeznaczenie i sposób wyrażenia. Za artystę wykonawcę uważa się zarówno zawodowców, jak i amatorów, dorosłych i dzieci, byleby interpretowali utwór. Prawo nie traktuje jak artystów wykonawców, z przysługującymi im prawami pokrewnymi, artystów cyrkowych, nauczycieli muzyki, jurorów oceniających konkursy muzyczne, realizatorów dźwięku, prezenterów dyskotekowych, konferansjerów zapowiadających li tylko kolejne występy.

Dla dalszej eksploatacji konkretnego artystycznego wykonania na żywo decydujące znaczenie ma jego utrwalenie lub nadanie radiowe i telewizyjne (także Internetowe), umożliwiające jego wtórne utrwalenie przez odbiorcę programu. Moment utrwalenia przesądza o możliwości korzystania z wykonania bez fizycznego udziału artysty, za pośrednictwem nośnika, na którym wykonanie zapisano, poprzez wytwarzanie egzemplarzy, wprowadzanie ich do obrotu, odtwarzanie, nadawanie i reemitowanie, wprowadzanie do sieci komputerowych itd.

Gdyby koncert na żywo miał być tylko pretekstem do utrwalenia wykonania i dalszego jego wykorzystania lub taki był zamiar stron, umowa z artystą powinna zawierać wszelkie zapisy niezbędne przy rozporządzaniu prawami majątkowymi, o których pisałem w dwóch poprzednich odcinkach. W innym przypadku korzystający i rozpowszechniający artystyczne wykonanie może narazić się na odpowiedzialność cywilną i karną przewidzianą ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych.