31. Twórczość w małżeństwie

Zgodnie z art.31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje miedzy małżonkami wspólność majątkowa. Ta wspólność obejmuje przedmioty majątkowe (np. telewizor) nabyte w czasie trwania małżeństwa (i wspólności) przez oboje małżonków lub jednego z nich. Do tego majątku wspólnego, ustawa zaliczyła w szczególności: pobrane wynagrodzenia za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (np.umów zlecenia, o dzieło, działalności gospodarczej itp.), dochody z majątku wspólnego (np. z czynszu z wspólnego mieszkania), jak również z majątku osobistego każdego z małżonków (np. wynajmu auta nabytego przed zawarciem małżeństwa) a także środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Jednocześnie art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wymienia przedmioty, które zawsze należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Są to : przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem małżeństwa (wspólności ustawowej), odziedziczone, zapisane lub podarowane, prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej, przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb, prawa niezbywalne przysługujące tylko jednej osobie, przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia oraz z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej, przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia, przedmioty nabyte w zamian za składniki majątku osobistego małżonka. Pkt. 9 tego przepisu zaliczył do majątku osobistego także prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy. Wobec tego, że przepis kodeksu dotyczy sfery majątkowej, mowa w nim oczywiście o autorskich prawach majątkowych i majątkowych prawach do artystycznych wykonań.

Przypomnę, że majątkowe prawa autorskie opisuje art.17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia) a majątkowe prawa do artystycznych wykonań art.86 ust.1 pkt.2 i ust.2 ww. ustawy (wyłączne prawo do korzystanie z artystycznego wykonania i rozporządzania nim na polach w tym przepisie wymienionych) oraz ust.3 (prawo do wynagrodzenia z nadań, reemisji, odtwarzania za pomocą wprowadzonych do obrotu egzemplarzy). Oznacza to ni mniej ni więcej, że jeśli mamy małżonka autora (lub artystę wykonawcę), tylko on może decydować o publikacji lub innych sposobach rozpowszechniania swoich dzieł, tylko on może zawierać umowy z wydawcami, producentami, nadawcami i innymi chcącymi korzystać z jego dzieł, tylko on może przenosić prawa do nich na osoby trzecie. Rozporządzenie prawem małżonka-twórcy bez jego zgody byłoby naruszeniem jego autorskich praw majątkowych (lub pokrewnych) i mogłoby spowodować pozwanie do sądu lub nawet wniosek o ściganie karne męża lub żony. Jednakże z chwilą, gdy małżonek-twórca pobierze wynagrodzenie z tytułu korzystania z jego dzieł (lub wykonań) lub przeniesienia praw do nich, i to bez względu na to czy utwory (lub wykonania) powstały przed, czy po zawarciu małżeństwa, zgodnie z art.31 § 2 pkt.2) kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stają się one częścią majątku wspólnego małżonków, choć są dochodami z majątku osobistego małżonka. W praktyce m.in. mogłoby to oznaczać, że podczas rozwodu (lub zawierania umowy rozdzielności małżeńskiej majątkowej) dzielone będą wynagrodzenia otrzymane już przez małżonka, a nie będzie można podzielić potencjalnych dochodów, które z tytułu dzieł stworzonych mogą się pojawić w przyszłości, choćbyśmy znali ich wielkość. Nie będzie można podzielić dorobku twórczego małżonka tak, że ta piosenka przypadnie mężowi a tamta żonie, że jeśli stworzył, nawet w czasie trwania małżeństwa 100 utworów, to 50 otrzyma żona a 50 mąż. Jeśli jednak z tych stu w czasie trwania małżeństwa wpłynęło na konto małżonka 5 mln złotych, to będą one podlegać podziałowi. Po dacie rozwodu jednak wszelkie wpływy z tych 100 utworów przypadać będą tylko małżonkowi-twórcy. Bez wątpienia także, oryginał utworu stworzony podczas trwania małżeństwa należy do majątku osobistego twórcy. Także nagrody uzyskane przez twórcę lub artystę wykonawcę z tytułu jego udziału w konkursach, nawet gdyby miały wielką wartość, są tylko własnością twórcy. Dotyczyć to będzie także innych nagród w uznaniu za osobiste osiągnięcia małżonka np. nagrody ministra kultury lub przyznane przez inne podmioty. W większości przypadków znajdą się jednak we wspólnym majątku stypendia twórcze, nie mające zazwyczaj charakteru nagrody. Gdyby zdarzyło się, że małżonkowie są współtwórcami utworu to majątkowe prawa autorskie będą im przysługiwać w równej części, chyba że umówią się inaczej. O eksploatacji wspólnego utworu muszą decydować jednak wspólnie, nawet jeśli jeden z małżonków miałby większe wkłady twórcze. Zarobek z eksploatacji utworu wspólnego będzie oczywiście wspólnym majątkiem małżeńskim. Po ewentualnym rozwodzie lub rozdzieleniu majątków, każdy z nich będzie właścicielem swojej części a o eksploatacji utworu nadal będą musieli decydować wspólnie.

Do wykonywania działalności twórczej lub artystycznej potrzebne są wielokrotnie szczególne przedmioty, jak np. instrumenty, narzędzia malarskie, rzeźbiarskie. Zgodnie z art.36 kodeksu, zarządzając wspólnym majątkiem małżonkowie zobowiązani są do współdziałania, choć każdy możwy konywać zarząd samodzielnie, dokonując czynności dotyczących przedmiotów należących do majątku wspólnego. W przypadku jednak, przedmiotów majątkowych służących małżonkowi do wykonywania zawodu (np.instrumentalisty) lub prowadzenia działalności zarobkowej, małżonek ten zarządza nimi samodzielnie, nie będąc zobowiązanym do informowania małżonka np. o stanie instrumentów, koniecznych naprawach, ulepszeniach, sposobach konserwacji, korzystania, przechowywania itp., o czym przesądza § 3 art.36 kodeksu. W przypadku jednak gdyby wystąpiła przeszkoda w sprawowaniu tego osobistego zarządu, drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności np. zlecić konserwację, naprawę.