6. Czas trwania autorskich i pokrewnych praw majątkowych

W poprzednio prezentowanych artykułach odwoływałem się wielokrotnie do czasu ochrony praw autorskich i pokrewnych. Nigdy jednak problematyka ta nie była zaprezentowana kompleksowo. Przypominam, że każdy twórca posiada autorskie prawa osobiste (nieograniczone w czasie) oraz autorskie prawa majątkowe, gasnące z upływem określonego przez ustawę czasu (art.36 pr.aut.). Podobnie jest z prawami majątkowymi do artystycznych wykonań (art.89 pr.aut.), fonogramów i wideogramów (art.95 pr.aut.), nadań (art.98 pr.aut.) i pozostałych praw pokrewnych (wydawców) (art.991 i 992 pr.aut.).

Czasy ochrony autorskich praw majątkowych i majątkowych praw pokrewnych liczone są jednak od innych zdarzeń i mają różne „długości” liczone w latach.

Autorskie prawa majątkowe, należące pierwotnie do twórcy (większość przypadków), gasną z upływem 70 lat od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich, od śmierci ostatniego współtwórcy, który przeżył pozostałych. Inaczej jest wtedy, gdy twórca ukrył się pod pseudonimem (faktycznym a nie artystycznym) lub zażyczył sobie anonimowości przy rozpowszechnianiu jego utworu (kompozycji, słów) – 70 lat liczymy od daty pierwszego udostępnienia utworu publiczności. Jeśli jednak w tym czasie autor ujawni swoją tożsamość, powracamy do zwykłego liczenia, od śmierci twórcy. Podczas pozostawania autora anonimowym lub ukrywania się pod pseudonimem, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go wydawca, producent lub właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi np. ZAiKS (kompozytorów, tekściarzy, dramaturgów, choreografów…), ZPAP (plastyków), SARP (architektów).

W przypadku utworów zbiorowych (encyklopedii, czasopism, leksykonów, słowników, ksiąg pamiątkowych itp.), do których autorskie prawa majątkowe z mocy ustawy przysługują wydawcom lub producentom, 70 lat liczymy od daty rozpowszechnienia utworu (najczęściej publikacji), a gdyby do rozpowszechnienia nie miało dojść, od daty jego ustalenia, czyli nadania mu ostatecznego kształtu, formy przez wydawcę. W przypadku rozpowszechniania takiego utworu w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z części.

W odniesieniu do utworu audiowizualnego (m.in. filmu) autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat od śmierci najpóźniej zmarłego z następujących współtwórców: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do tego utworu.

Ważne jest, aby zapamiętać, że czas trwania autorskich praw majątkowych liczymy w latach pełnych od roku następnego, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów upływu ochrony. Jeśli więc śmierć autora nastąpiła 1 lipca 2002 r., to okres ochrony upłynie 1 stycznia 2073 roku.

W odliczaniu ochrony autorskich praw majątkowych żadnego znaczenia nie ma, kiedy powstał utwór.

W przypadku praw pokrewnych upływ czasu ochrony jest liczony od innych zdarzeń niż śmierć artysty. Prawo majątkowe do artystycznych wykonań wygasa z upływem 50 lat następujących po roku, w którym artystyczne wykonanie ustalono, czyli faktycznie wykonano. Jeżeli jednak potem je utrwalono i opublikowano (wprowadzono do obrotu płyty, kasety lub w inny sposób udostępniono publiczności) to okres 50 lat liczyć będziemy od publikacji a nie wykonania. Zamiast publikacji mogło dojść do publicznego odtworzenia wykonania z nośnika – to będzie właściwa data rozpoczęcia liczenia upływu ochrony. Gdy w stosunku do wykonania miały miejsce oba zdarzenia, i publikacja i publiczne odtworzenie, okres ochrony będziemy odliczać od tego z nich, które nastąpiło wcześniej.

Prawo majątkowe do fonogramu (pierwszego utrwalenia warstwy dźwiękowej wykonania utworu lub innych zjawisk akustycznych) i wideogramu (pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie czy stanowi ono utwór audiowizualny) gaśnie z upływem 50 lat następujących po roku, w którym fonogram lub wideogram został sporządzony.

Prawo majątkowe do nadań gaśnie z upływem 50 lat następujących po roku pierwszego nadania programu.

Próbując ustalić prawa majątkowe, które nie są chronione na dzień dzisiejszy ( 2011 r.) wyjdzie że:

• nie są chronione prawa do utworów, których autorzy zmarli przed 1941 rokiem,
• nie są chronione prawa do artystycznych wykonań, które zostały albo opublikowane, albo publicznie odtworzone, albo gdy poprzednie nie miało miejsca, publicznie wykonane przed 1961 rokiem,
• nie są chronione prawa do fonogramów i wideogramów sporządzonych przed 1961 rokiem,
• nie są chronione prawa do nadań radiowych i telewizyjnych wyemitowanych przed 1961 rokiem.

Śmiało więc można powiedzieć, że liczące się obecnie utwory, artystyczne wykonania i ich nagrania są pod ochroną prawa.
Pamiętajmy także, że sposób liczenia upływu ochrony autorskich i pokrewnych praw majątkowych nie jest zależny od tego w czyim władaniu w danej chwili znajdują się te prawa, autora, artysty wykonawcy czy innego podmiotu, który je od nich nabył. Nie ma znaczenia też, kto jest właścicielem oryginałów utworów.

Okresy ochrony twórczości w polskim prawie są skorelowane z przepisami unijnymi i wystają ponad standardy wyznaczone konwencją berneńską i konwencją rzymską.

Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych przyjmuje 50 letni okres ochrony praw majątkowych do utworów a konwencja rzymska o ochronie artystów wykonawców, producentów fonogramów oraz stacji radiowo-telewizyjnych okres jedynie 20 letni.

Polskie prawo przyjęło okresy ustalone Dyrektywami Rady Wspólnot Europejskich – 70 lat dla praw autorskich (od śmierci twórcy), 50 lat dla praw pokrewnych (od publikacji, sporządzenia, nadania). Krótsze okresy przewidziane są tylko dla praw pokrewnych przysługujących wydawcom. W najbliższym czasie przyjdzie jednak Polsce przedłużyć czasy ochrony praw pokrewnych do 70 lat zgodnie z zasadą przyjętą w 2011 roku przez Unię.