35. Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich i pokrewnych w działalności muzycznej

Naruszenia praw autorskich (kompozytorów, tekściarzy) i pokrewnych (wokalistów, instrumentalistów) mogą dotyczyć zarówno sfery praw osobistych jak i majątkowych. Nie każde jednak naruszenie ścigane jest na drodze karnej. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wymienia kilka czynów, które uważa za przestępstwa i penalizuje (art.115 do 119 pr.aut.).

Na początku wypada jednak przypomnieć, że ściganie karne dotyczy osób fizycznych a nie podmiotów prawnych np. przedsiębiorstwa. Za naruszenie (przestępstwo) karnie odpowiada właściciel przedsiębiorstwa lub nim kierujący, oczywiście wtedy gdy naruszenie nastąpiło w ramach działalności przedsiębiorstwa. W przypadku popełnienia przestępstwa ustawa uzależnia wysokość kary od rodzaju winy: przy nieumyślnym działaniu sprawcy (lekkomyślność, niedbalstwo) kary są niższe, przy działaniu umyślnym lub w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub uczynieniu sobie stałego źródła dochodu lub organizowaniu albo kierowaniu działalnością przestępczą kary za naruszenia są zdecydowanie wyższe. Z punktu widzenia prawa karnego czyny naruszające prawa autorskie lub pokrewne mają charakter przestępstw a nie wykroczeń, co odbija się na wysokości grożących kar.

Ściganie karne odbywa się albo na wniosek pokrzywdzonego (złożony na policji lub w prokuraturze) albo wszczynane jest z urzędu ( „piractwo”, organizowanie, kierowanie). Pokrzywdzonym może być zarówno sam twórca lub artysta wykonawca, jak również jego spadkobierca lub inny podmiot będący właścicielem autorskich lub pokrewnych praw majątkowych a także organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi np. ZAiKS, SAWP, ZASP, STOART.

Karalność przestępstw zagrożonych karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności ustaje po upływie 10 lat od ich popełnienia (w ustawie karą do 5 lat zagrożone są trzy przestępstwa) a pozostałych przestępstw po upływie 5 lat.

W zakresie naruszeń praw osobistych ustawa (art.115 pr.aut.) uznaje za przestępstwa: przywłaszczenie sobie autorstwa całości lub części cudzego utworu (plagiat), przypisanie sobie artystycznego wykonania lub jego części, wprowadzenie w błąd co do autorstwa lub artystycznego wykonawstwa, rozpowszechnianie utworu, opracowania, artystycznego wykonania bez podania nazwiska twórcy (lub pseudonimu), publiczne zniekształcanie utworu, artystycznego wykonania a także fonogramu, wideogramu lub nadania. Te przestępstwa zagrożone są karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Także inne niż wyżej wymienione naruszenia autorskich i pokrewnych dóbr osobistych w celu osiągnięcia korzyści majątkowych (przysporzenia lub pokrycia strat) są karane grzywną, ograniczeniem wolności lub pozbawieniem wolności do roku.

Najczęściej jednak naruszenia dotyczą rozpowszechniania i zwielokrotniania utworów i artystycznych wykonań. Karnie ścigane jest więc rozpowszechnianie (czyli każde udostępnienie innym osobom np. publiczne wykonanie, odtworzenie, wyświetlenie, nadawanie i reemitowanie przez radio i telewizje ) utworu lub artystycznego wykonania, które odbywa się bez zgody autorów, artystów wykonawców lub organizacji zbiorowego zarządzania ich reprezentujących, albo wbrew ustalonym warunkom rozpowszechniania (art.116 pr.aut.). Wykonywanie cudzych piosenek podczas koncertu bez zgody ich autorów lub ZAiKS-u jest przestępstwem. Także odtwarzanie utworu czyli jego udostępnianie bądź przy pomocy nośników dźwięku lub dźwięku i obrazu (płyta CD, DVD, kaseta, MP3, itp.), na których zostały zapisane, bądź przy pomocy urządzeń służących do odbioru programu radiowego i telewizyjnego (odbiornik radiowy, RTV) bez licencji organizacji zbiorowego zarządzania lub bezpośrednio uprawnionych jest przestępstwem. Trzeba zwrócić uwagę, że naruszenie nastąpi bez względu na to, gdzie dochodzić będzie do tego odtworzenia, chyba że odbywa się ono w ramach dozwolonego prawem użytku prywatnego lub publicznego. Przestępcą może więc być zarówno właściciel restauracji, gdzie odtwarza się utwory z radia lub magnetofonu jak i właściciel dyskoteki, jeśli nie mają zgody autorów lub ZAiKS-u. Przypominam, że ustawa zobowiązuje ich także do zapłaty stosownych wynagrodzeń, obok autorów, także artystom wykonawcom, producentom, jeśli odtwarzają z płyt lub kaset, także nabytych w handlu. Rozpowszechnianie utworów i artystycznych wykonań w ramach prowadzonej działalności gospodarczej ( restauracja, dyskoteka, agencja koncertowa itp.) bez zezwolenia uprawnionych, może być uznane za formę kwalifikowaną przestępstwa, jako skierowane w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, bądź jako stałe źródło dochodu lub organizowanie i kierowanie działalnością przestępczą. W takiej sytuacji zagrożenie rośnie, w pierwszym przypadku do 3 lat pozbawienia wolności, w drugim do 5 lat pozbawienia wolności. Sąd może także zastosować grzywnę lub karę ograniczenia wolności.

Przestępstwem jest także utrwalanie cudzego utworu lub artystycznego wykonania w celu późniejszego rozpowszechniania (art.117 pr.aut.). Zapis dźwiękowy występu zespołu muzycznego z zamiarem późniejszego np. wyemitowania w radio jest czynem niedozwolonym i karanym grzywną, ograniczeniem wolności albo pozbawieniem wolności do lat 2. Tak samo zagrożone jest zwielokrotnianie utworu lub artystycznego wykonania w celu rozpowszechniania np. wprowadzania do obrotu w postaci płyt. Wtedy gdy ten proceder przynosi stały dochód (wystarczy kilka razy) lub taką działalność organizujemy (przygotowujemy warunki do popełnienia przestępstwa, dostarczamy urządzenia, czyste płyty, skopiowane taśmy itp.) albo nią kierujemy, zapewniając sprawne i udane zrealizowanie czynności zabronionych, zagrożeni jesteśmy samodzielną karą do 3 lat pozbawienia wolności.

Ustawa karze także paserstwo (art.118 pr.aut.) czyli nabywanie, pomoc w zbywaniu, przechowywanie, ukrywanie, przyjmowanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przedmiotów będących nośnikami (płyty, kasety itp.) utworów i artystycznych wykonań, które zostały nielegalnie zwielokrotnione lub rozpowszechnione. I tu kara jest wysoka od 3 miesięcy do lat 5 pozbawienia wolności a w przypadku kierowania, organizowania i stałego zarobkowania na takim procederze dolna granica pozbawienia wolności zaczyna się na roku. Karane jest także paserstwo nieumyślne jeśli sprawca np. nabywając płytę, na podstawie towarzyszących okoliczności (zbyt niska cena, sprzedaż zza pazuchy, okładki kserowane, brak hologramu itp.) mógł wyciągnąć wniosek, że płyta pochodzi z nielegalnego źródła.

Czynem zabronionym jest także wytwarzanie i obrót urządzeniami (przedmiotami) do łamania (usuwanie, obchodzenie) technicznych zabezpieczeń przed odtwarzaniem, przegrywaniem, zwielokrotnianiem utworu a także nielegalnym odbiorem programu RTV a także ich posiadanie, przechowywanie lub wykorzystywanie.

Ustawa wymienia jeszcze kilka innych czynów zabronionych, godzących w dobra osobiste i majątkowe twórców i artystów wykonawców.

Na zakończenie kilka słów o możliwości „dochodzenia sprawiedliwości” w szczególnej sytuacji. Wielokrotnie wynagrodzenia autorów i wykonawców uzależnione są od wielkości sprzedaży przez producentów płyt i kaset . Ustawa daje twórcom i artystom wykonawcom prawo do otrzymania w niezbędnym zakresie informacji i wglądu w dokumenty dotyczące tej sprzedaży. Odmowa udzielenia informacji lub uniemożliwianie lub utrudnianie wykonywania ww kontroli objęte jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (art.119 pr.aut.).

Te z czynów wyżej opisanych, które dotyczą praw majątkowych, godzić mogą także w prawa do fonogramu, wideogramu i nadania. I oczywiście rodzić opisaną wyżej odpowiedzialność karną.

Warto też wiedzieć, że Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia wyznaczył sądy rejonowe właściwe do rozpoznawania przestępstw z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych. Ma to dać gwarancje profesjonalnego i sprawiedliwego orzekania w tych sprawach.